Auður Magnúsdóttir, ekkja Sverris Leóssonar, skoðar minnisvarðann ásamt Herði Blöndal, hafnarstjóra. Ljósmynd/Gisli Sigurgeirsson

Í gær var reistur minnisvarði um eitt frægasta fiskiskip íslendina, Súluna EA 300. Afkomendur Sverris Leóssonar, útgerðarmanns, létu reisa varðann í minningu Sverris og færu Akureyrarhöfn listaverkið að gjöf.

Súlan EA 300 var í heila öld gerð út frá Akureyri. Hún var stolt Akureyringa, enda eitt fengsælasta veiðiskip íslenska flotans. Í landlegum lá hún gjarnan  við Torfunefið nýmáluð og tilbúin til átaka á næstu vertíð, rétt eins og hvert annað kennileiti á Akureyri. Þar var minnisvarðinn reistur Útgerð Súlunnar frá Akureyri stóð í heila öld og það er fátítt ef ekki einstakt, að bak við aldarlanga útgerðarsögu standa eingöngu tvö skip.

Fyrsta Súlan var smíðuð fyrir Konráð Vilhjálmsson í Noregi árið 1902 og fékk einkennisstafina SU1. Hún var með gufuvél og gekk 6 mílur, en segl voru nýtt til að bæta í siglinguna.  1905 keyptu bræðurnir Ottó  og Þórarinn Tuliníus skipið til Akureyrar og þaðan var það gert út í heila öld. 1905 varð Súlan fyrst íslenskra veiðiskipa til að veiða síld í herpinót. Sú veiðiaðferð átti eftir að skapa byltingu í síldarútgerð á Íslandi. Sigurður Bjarnason keypti skipið 1928 og Leó sonur hans tók við útgerðinni 1941. Fyrsta Súlan dugði allt til ársins 1963, en þá fórst hún í aftakaveðri við Garðaskaga. 5 sjómenn fórust, en Grímur Karlsson og áhöfn hans bjargaði sex skipsbrotsmönnum af Súlunni um borð í Sigurkarfa.  Í þessu veðri fórust 6 skip og 16 íslenskir sjómenn.

Leó lét smíða nýja Súlu í Noregi 1964, en þótti hún of lítil. Hún var því seld og þriðja Súlan smíðuð og Sigldi Baldvin Þorsteinsson henni til Akureyrar frá Noregi um jólin 1967.  Upphaflega bar skipið um 450 tonn, en eftir lengingar og ýmsar endurbætur bar það ríflega tvöfalt það magn, eða 950 tonn. Baldvin var í brúnni á Súlunni til 1978, en Hrólfur Gunnarsson leysti hann af um tíma. Síðan tók Bjarni Bjarnason við og hann stóð í brúnni á Súlunni í nær 30 ár, eða þar til skipið var selt frá Akureyri til Neskaupstaðar 2007. Þessir skipstjórar voru fengsælir og farsælir og líklega einstakt, að í 40 ára útgerðarsögu skips komi nær eingöngu tveir skipstjórar við sögu. Líkanið á minnisvarðanum  er af Súlunni eins og hún var síðustu útgerðarárin. Fá íslensk skip hafa borið meiri verðmæti í þjóðarbúið en Súlan EA 300. Sverrir sonur Leós tók við keflinu af föður sínum og stjórnaði útgerð Súlunnar í félagi við Bjarna Bjarnason, skipstjóra, síðustu áratugina sem Súlan var gerð út frá Akureyri. Sverrir lofaði Akureyringum því þegar súlan var seld frá bænum, að reisa minnisvarða um skipið á Torfunefi. Hann féll frá áður en það varð að veruleika. En ekkja hans og afkomendur tók við keflinu og reistu minnisvarðann á undra skömmum tíma. Starfsmenn Slippstöðvarinnar skáru líkanið út.

Gísli Sigurgeirsson, kvikmyndagerðarmaður, vinnur að gerð heimildamyndar um útgerð Súlunnar.